Unikanie pułapek niekompatybilności olejów
Zagadnienia kompatybilności olejów należą niewątpliwie do najczęściej poruszanych w ramach wsparcia technicznego przy smarowaniu, a przy tym najtrudniej na nie odpowiedzieć. Dzieje się tak, ponieważ w zasadzie każdy scenariusz jest wyjątkowy, a czynników mogących wpływać na kompatybilność jednego oleju z drugim są tysiące; należą do nich olej bazowy i dodatki uszlachetniające, a także wiek i stan stosowanego produktu.
Pierwszym krokiem w stronę decyzji o podejściu do kwestii kompatybilności jest zrozumienie, czym ona jest, a w zasadzie – czym nie jest. Tak na przykład dwa oleje smarowe o tej samej lepkości, lub dwa uznawane za porównywalne, niekoniecznie muszą być ze sobą kompatybilne. Nawet jeżeli jakiś produkt uznany został za „właściwy zamiennik” innego, nie należy ich ze sobą mieszać bez uwzględnienia możliwych niekorzystnych reakcji.
Oleje smarowe
Po zmieszaniu niezgodnych ze sobą olejów smarowych, zaobserwować można różne reakcje, od mętnienia po tworzenie się osadów, pienienie i możliwe obniżenie skuteczności smarowania. Norma ASTM D7155 do oceny kompatybilności mieszanin turbinowych olejów smarowych jest najpowszechniejszą metodą testową do oceny zgodności, składającą się z dwóch poziomów badań, które można przeprowadzić. Pierwszy poziom ocenia mieszaninę pod względem zmian wyglądu, np. mętnienia czy tworzenia się osadów. Drugi poziom porównuje niektóre parametry wydajności mieszaniny z parametrami jej produktów składowych. Najczęściej badanie ogranicza się do poziomu 1, jednak badania poziomu 2 można dobrać, w zależności od typu produktu i jego zastosowania.
Tyle tytułem wyjaśnień technicznych, ale co z realnymi przykładami na to, w jaki sposób zmieszanie dwóch niekompatybilnych olejów może spowodować negatywne skutki? W naszym przykładzie posłużymy się zastosowaniem w turbinach, wymagającym oleju turbinowego ISO 32. Oleje te charakteryzuje zazwyczaj duża stabilność oksydacyjna, ochrona przed korozją i rdzą oraz, co najważniejsze - szybkie oddzielanie wody. ASTM D1401 może pomóc określić, czy z oleju wydziela się woda w postaci osobnej warstwy, czy też pozostaje w postaci emulsji. W zależności od zastosowania, woda uwolniona lub w postaci emulsji może powodować awarię podzespołów i nieskuteczność oleju, dlatego poznanie tej cechy może mieć kluczowe znaczenie.
Powiedzmy, że technik zamierza uzupełnić olej turbinowy i sięga po niewielki pojemnik do transportu, pozwalający dostarczyć świeży olej do zbiornika. Pojemnik wygląda na czysty, jednak, czego nie widać, wcześniej tego samego dnia użyty został do uzupełnienia poziomu oleju silnikowego w generatorze. Oleje silnikowe zawierają dodatki myjące, powodujące emulgację oleju i wody, czyli zapobiegające ich rozdzielaniu. Nawet niewielka ilość pozostałego oleju silnikowego, zmieszana teraz z czystym olejem turbinowym, może być wystarczająca aby spowodować emulgację w całym zbiorniku oleju turbinowego. Może to skrócić trwałość oleju i spowodować korozję lub uszkodzenie podzespołów.
Smary
Mieszanie smarów z zagęszczaczem z mydeł, o których wiadomo, że są niekompatybilne, może powodować mięknięcie, twardnienie lub oddzielanie oleju bazowego od zagęszczacza, na skutek czego mieszanina wycieka z łożyska. Może to także powodować większe opory w łożysku przy przenoszeniu smaru, powodujące jego przegrzewanie. Ogólnie zaleca się całkowite oczyszczenie lub usunięcie smaru z urządzenia przed zastosowaniem innego smaru. Po dokonaniu zmiany i ponownym uruchomieniu urządzenia zaleca się monitorowanie go pod kątem oznak niezgodności do czasu kolejnego smarowania. Norma ASTM D6185 do oceny kompatybilności mieszanin dwuskładnikowych smarów stosowana jest do oceny mieszanin smarów w różnych proporcjach dla trzech konkretnych parametrów wydajności: temperatury kroplenia, konsystencji oraz stabilności mechanicznej.
Po co mieszać?
Ale po co mielibyśmy w ogóle mieszać ze sobą dwa oleje czy smary? Większość pytań o kompatybilność dotyczy uzupełniania eksploatowanego oleju świeżym. Na przykład musimy uzupełnić poziom oleju, ale wymagany produkt nie jest akurat dostępny. Albo zmieniamy dostawcę oleju i po prostu chcemy wiedzieć, czy możemy dokonać zmiany w trakcie eksploatacji, czy też konieczna jest całkowita wymiana oleju.
Niezależnie od sytuacji, jeżeli kompletne spuszczenie starego oleju, przepłukanie układu i uzupełnienie nowym produktem nie są preferowaną opcją, najlepiej zawsze przed podjęciem działań skonsultować się z dostawcą oleju czy smaru. Większość dostawców powinna dysponować informacjami na temat wzajemnej kompatybilności wizualnej swoich produktów, często też przeprowadza się testy zestawiając własne produkty z porównywalnymi produktami konkurencji. Najogólniej, dostępne są dwie szerokie kategorie wyników badań:
• Obie próbki zawierają świeży, nieużywany produkt
• Próbka świeżego, nieużywanego produktu mieszana jest z próbką produktu będącego w eksploatacji
Należy pamiętać o tym, że choć takie dane mogą posłużyć jako podstawa do podjęcia decyzji, nie należy ich uznawać za ostateczne dla każdej sytuacji, a w razie wątpliwości, zaleca się wykonanie odpowiednich testów w uznanym laboratorium analitycznym olejów.
